Okusalawo Obulwadde bwa Tardive Dyskinesia
Ebikwata ku bulwadde bwa Tardive Dyskinesia (TD) bisobola okuba ebizibu eri abantu abakoseddwa wamu n'ab'enganda zaabwe. Naye waliwo eby'okuddamu ebikubiriza ku bikwata ku kusalawo obulwadde buno. Mu kiwandiiko kino, tujja kwekenneenya engeri ez'enjawulo ez'okusalawo TD, n'ebigendererwa by'okuyamba abalwadde okufuna obulamu obulungi era obw'omugaso.
Obulwadde bwa Tardive Dyskinesia kye ki?
Tardive Dyskinesia kye kimu ku bizibu by’okuyuuguumya omubiri ebitakkirizibwa ebisobola okubaawo olw’okukozesa eddagala erifuga ebirowoozo okumala ekiseera ekiwanvu. Obubonero busobola okweyoleka ng’okuyuuguumya okutali kwa bulijjo okw’amannya, olulimi, oba ebitundu by’omubiri ebirala. Okutegeera obulwadde buno kye kintu eky’enkizo eri okufuna obujjanjabi obulungi.
Engeri ki ez’okusalawo obulwadde bwa Tardive Dyskinesia eziriwo?
Waliwo engeri nnyingi ez’okusalawo TD eziriwo leero. Emu ku ngeri ezisinga obukulu kwe kukozesa eddagala eryetongodde. Eddagala lino lisobola okuyamba okukendeereza okuyuuguumya okutali kwa bulijjo n’okutonda obulamu obulungi eri abalwadde. Okugeza, valbenazine ne deutetrabenazine by’emu ku ddagala erisinga okukozesebwa mu kusalawo TD.
Engeri ki endala ez’okusalawo TD eziriwo?
Ng’oggyeko okukozesa eddagala, waliwo n’engeri endala ez’okusalawo TD. Okugeza, okukola eby’okuyiga eby’omubiri kisobola okuyamba okukendeereza obubonero bwa TD. Okukola eby’okuyiga eby’omubiri kisobola okuyamba okutereeza enkola y’omubiri n’okukendeereza okuyuuguumya. Okusalawo okw’omutima nakwo kusobola okuyamba abalwadde okukola n’obubonero bwabwe n’okutonda omutindo gw’obulamu omulungi.
Engeri ki ez’okusalawo TD ezisinga obulungi?
Engeri y’okusalawo TD esinga obulungi esobola okukyuka okusinziira ku mbeera y’omulwadde. Okugeza, abamu ku balwadde bayinza okufuna obuyambi obusinga okuva mu ddagala, ng’abalala bayinza okuganyulwa okuva mu ngeri ez’okusalawo ezitali za ddagala. Ekyo kyekiva kikulu okuteesa n’omusawo omukugu okusobola okutonda enteekateeka y’okusalawo etongodde.
Okusalawo TD kusobola kutya okuyamba abalwadde?
Okusalawo TD mu ngeri ennungi kusobola okuleeta enkyukakyuka ennene mu bulamu bw’abalwadde. Kusobola okuyamba okukendeereza okuyuuguumya okutali kwa bulijjo, okutonda obukugu mu kukola emirimu egya bulijjo, n’okutonda omutindo gw’obulamu omulungi. Ng’ekyokulabirako, abalwadde abasaliddwawo obulungi basobola okufuna obusobozi obw’amaanyi mu kukola emirimu egya bulijjo, okukola emikwano, n’okwenyigira mu bikolwa eby’enjawulo.
Engeri ki ez’okusalawo TD eziriwo mu kitundu kyo?
Mu Uganda, abantu abakoseddwa TD basobola okufuna obujjanjabi okuva mu malwaliro ag’enjawulo n’abakugu. Ekibiina ky’obulamu mu Uganda kikola n’abakugu ab’enjawulo okukakasa nti obujjanjabi obulungi busobola okufunibwa. Naye, kikulu okujjukira nti obusobozi bw’okufuna obujjanjabi busobola okukyuka okusinziira ku kitundu n’obukugu obw’enjawulo obw’abakugu mu kitundu.
Okusalawo obulwadde bwa Tardive Dyskinesia kusobola okuba ekintu eky’okuwakanya, naye waliwo engeri nnyingi ez’okusalawo eziriwo ezikubiriza. Okuva mu ddagala okutuuka ku ngeri ez’okusalawo ezitali za ddagala, abalwadde balina obusobozi obw’okufuna obujjanjabi obusobola okutonda enkyukakyuka ennene mu bulamu bwabwe. Ng’abalwadde bateesa n’abakugu b’eby’obulamu era ne bafuna obujjanjabi obulungi, basobola okutandika olugendo lwabwe olw’okusalawo n’essuubi.
Ekyo kitegeeza nti okusalawo TD si kugenda kugenda buzzi, naye kwe kutambula okukola okusobola okutonda obulamu obulungi era obw’omugaso. N’obuyambi obulungi n’okusalawo okulungi, abalwadde basobola okufuna amaanyi okuwangula obubonero bwabwe n’okweyongera mu maaso n’obulamu bwabwe.
Obukakafu bw’obulamu: Ekiwandiiko kino kya kumanyisa bwokki era tekirina kutwalibwa ng’amagezi ga ddokita. Bambi webuuze ku musawo omukugu ow’eby’obulamu okufuna okuluŋŋamizibwa n’obujjanjabi obutongole.
